Werkingsmechanismen, effectiviteit en patiëntenselectie

Het medisch ketogeen dieet (KDT) is een bewezen therapie voor patiënten met refractaire epilepsie. Deze pagina biedt een overzicht van de werkingsmechanismen, effectiviteit en patiëntenselectie voor deze dieetbehandeling.

Nutricia ondersteunt deze dieettherapie met een reeks gespecialiseerde producten en bouwt voort op meer dan 20 jaar onderzoek om zorgprofessionals te voorzien van diepgaande kennis en praktische tools, waarmee zij de zorg voor hun patiënten kunnen optimaliseren.

Hoe werkt het het medisch ketogeen dieet?

Het medisch ketogeen dieet (KDT) dieet brengt het lichaam in ketose, waarbij vetten in plaats van koolhydraten als primaire energiebron worden gebruikt. Dit wordt bereikt door een voeding met een hoog vetgehalte, adequate eiwitten en zeer beperkte koolhydraten.

Hoewel nog niet alle mechanismen volledig zijn opgehelderd, zijn er enkele goed onderzochte effecten die bijdragen aan de vermindering van epileptische aanvallen^1,2:

• Verhoogde ketonenproductie (β-hydroxybutyraat, acetoacetaat) als alternatieve energiebron voor de hersenen.
• Modulatie van neurotransmittersystemen, waaronder verhoogde GABA-productie (een neurotransmitter die de hersenactiviteit remt) en verminderde glutamaatexcitatie.
• Vermindering van neuronale hyperexcitabiliteit door stabilisatie van synaptische functies.
• Anti-inflammatoire effecten en verbetering van de mitochondriale functie.

Voor welke patiënten is het medisch ketogeen dieet geschikt?

Uit onderzoek blijkt dat het medisch ketogeen dieet effectief is bij zowel kinderen als volwassenen met refractaire epilepsie³. Toch wordt deze dieetbehandeling nog niet breed ingezet en krijgt momenteel maar een fractie van de patiënten die in aanmerking zouden kunnen komen voor KDT het medisch ketogeen dieet voorgeschreven.

Primaire indicaties

• Patiënten met moeilijk behandelbare epilepsie: onvoldoende controle van de aanvallen met ≥2 soorten anti-aanvalsmedicatie
• Metabole aandoeningen: GLUT1-deficiëntie, pyruvaat dehydrogenase complex deficiëntie
• Specifieke epilepsiesyndromen: Dravet, Lennox-Gastaut, infantiele spasmen

Secundaire indicaties

• Patiënten met onacceptabele bijwerkingen van anti-epileptica
• Patiënten voor wie epilepsiechirurgie (nog) niet mogelijk is of als overbrugging

Contra-indicaties:

Al kan het ketogeen dieet bij de meeste patiënten met moeilijk behandelbare epilepsie overwogen worden, dient er ook rekening gehouden te worden met onderstaande contra-indicaties:

• Stoornissen in de carnitine stofwisseling
• Pyruvaat carboxylase deficiëntie
• Vetzuuroxidatiestoornissen
• Porfyrie
• Lang QT syndroom
• Familiaire dyslipidemieën

Wetenschappelijk bewijs: effectiviteit van het medisch ketogeen dieet

De effectiviteit van het medisch ketogeen dieet is in de afgelopen decennia uitgebreid onderzocht en wordt onderbouwd door overtuigende resultaten die consistente positieve effecten aantonen, voornamelijk bij kinderen maar ondertussen ook bij volwassenen^11,12. Hieronder zijn een paar voorbeelden toegelicht.

Algemene effectiviteit bij refractaire epilepsie:

Een systematische Cochrane review van 13 gerandomiseerde studies (n=932 patiënten) toont⁴:

Enerzijds, vermindering of verdwijning van aanvallen:

• 55% van de patiënten bereikt >50% aanvalsreductie na 3 maanden
• 15-25% wordt volledig aanvalsvrij

Anderzijds, significante verbetering in kwaliteit van leven scores.

De effecten van KDT op het verminderen van aanvallen en op de verbetering van levenskwaliteit parameters worden hieronder visueel verder toegelicht:

Effectiviteit per epilepsiesyndroom:

Zoals eerder aangehaald dient het medisch ketogeen dieet de optie van eerste keus te zijn bij bepaalde syndromen zoals GLUT-1 deficiëntie, Dravet of Lennox-Gastault syndroom vanwege een erkende effectiviteit.

GLUT-1 deficiëntie:
Volgens de internationale GLUT1 Deficiency Syndrome studie⁶:

• 90% effectiviteit (>50% aanvalsreductie)
• 65% wordt volledig aanvalsvrij
• Verbetering in cognitieve functie bij 80%

Dravet syndroom:
In een cohort van 52 kinderen⁷:

• 75% bereikt >50% aanvalsreductie
• Specifieke vermindering van convulsieve aanvallen
• Significante verbetering in ontwikkelingsmijlpalen

Lennox-Gastaut syndroom:
Een multicenter studie onder 71 patiënten⁸:

• 60% bereikt >50% aanvalsreductie
• Specifieke effectiviteit bij atonische aanvallen (drop attacks)
• Verbetering in cognitie en gedrag bij 45%

Lange termijn effectiviteit:

Een longitudinaal onderzoek over 5 jaar (n=445) toont⁹:

• 70% van de initiële responders behoudt effect
• Mogelijkheid tot afbouw anti-epileptica bij 40%
• Verbeterde cognitieve scores bij 60%
• Significante toename in kwaliteit van leven scores

Kosteneffectiviteit:

Gezondheidseconomisch onderzoek van de European Ketogenic Diet Alliance¹⁰ toont:

• Ziekenhuisopnames vermindert
• Medicatiegebruik verlaagt
• Totale zorgkosten na twee jaar reduceert
• Kwaliteit van leven verhoogt

Factoren die effectiviteit beïnvloeden:

De effectiviteit van KDT verschilt per patiënt en is moeilijk voorspelbaar. Deze factoren kunnen de werkzaamheid positief beïnvloeden:

Positieve predictoren:

• Vroege start na diagnose: het tijdig starten van KDT na de diagnose van moeilijk behandelbare epilepsie is cruciaal. Bovendien kan het opstarten van de dieetbehandeling op jonge leeftijd de therapietrouw vergemakkelijken¹³.
• Adequate ketose: het handhaven van een adequate ketose, waarbij het lichaam vetten in plaats van koolhydraten verbrandt voor energie, is essentieel voor de effectiviteit van KDT.
• Goede therapietrouw: het strikt naleven van de voorgeschreven ratio is cruciaal voor het bereiken van ketose en daarmee succes van KDT.
• Multidisciplinaire begeleiding: de ondersteuning door een team van specialisten, waaronder neurologen, diëtisten en verpleegkundigen, is noodzakelijk voor de succesvolle implementatie en voortzetting van KDT.

Effectiviteit verhogend:

• Regelmatige monitoring: door regelmatige medische en voedingsmonitoring kan het behandelteam de voortgang van de patiënt bijhouden en indien nodig aanpassingen maken aan het dieet, zoekende naar flexibiliteit wanneer mogelijk.
• Gezinsondersteuning: het betrekken en ondersteunen van het volledige gezin van de patiënt kan bijdragen aan een betere naleving en minder stress rondom de dieetvoorschriften.
• Aangepaste protocollen: het gebruik van protocollen die zijn aangepast aan de individuele behoeften en voorkeuren van de patiënt kan de effectiviteit van KDT  aanzienlijk verhogen.
• Gebruik van medische voeding: dieetvoeding die speciaal ontwikkeld is voor gebruik binnen het medisch ketogeen dieet kan helpen om een consistente en adequate ketose te handhaven, en om de therapietrouw te ondersteunen, wat bijdraagt aan algehele effectiviteit van de dieetbehandeling.